Мир закона

Ақбаров Ғ.С. — Баишев университетінің HR-департаментінің директоры, құқық және жалпы білім беру пәндері кафедрасының аға оқытушысы, (Ақтө­бе қ.), заң ғылымдарының магистрі Құспан А.Ы. — Баишев университетінің «Құқық және экономика негіздері» мамандығының 4-курс студенті Акбаров Г.С. — Директор HR-департамента, старший преподаватель ка­федры права и общеобразовательных дисциплин Баишев университета (г. Акто­бе), магистр юридических наук Құспан А.Ы. — студент 4 курса специальности «Основы права и экономики» Баишев университета Akbarov G. S. — senior lecturer of the department of law and general education disciplines of Baishev University (Aktobe), candidate of philosophy, associate professor A. I. Kuspan — 4th year student of specialty «Fundamentals of law and economics» of Baishev University ӘОЖ 378.14

ҚҰҚЫҚТЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНДЕГІ ИНТЕРАКТИВТІ ОҚЫТУДЫҢ ТӘЖІРИБЕСІ

ОПЫТ ИНТЕРАКТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ В ПРАВОВЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ EXPERIENCE OF INTERACTIVE TRAINING IN LEGAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS Түйінді сөздер: белсенді әдістер, интерактивті әдістер, оқытудың жаңа технологиялары, педагогика, оқыту, білім беру, дамыту. Ключевые слова: активные методы, интерактивные методы, новые тех­но­логии обучения, педагогика, обучение, образование, развитие. Keywords: active methods, interactive methods, new learning technologies, pedago­gy, training, education, development. Интерактивті әдістер білім беру практикасындағы жаңа сән емес және басқа педагогикалық панацея емес. Білім берудегі интерактивті әдістер педагогикалық практикада олардың атауы пайда болғаннан әлдеқайда ертерек қолданылғаны белгілі. Олар ұлттың рухын, тұлғаның тарихтағы рөлін жандандырумен байла­ныс­ты ерекше қиын әлеуметтік жағдайларда әрдайым өзекті бола отырып, өздерінің күрделі тарихи даму жолынан өтті. Білім беруде интерактивті әдістерді қолдану үрдісі гуманистік педагогикалық дәстүр аясында болды. «Интерактивті» ұғымы әлеуметтік практика феноменін білдіретін “интеракция” терминінің қайнар көзіне ие. Өзара әрекеттесуді әлеуме­ттік практиканың феномені ретінде «адамдардың зияткерлік-рухани-практикалық іс-әрекетімен сипатталатын тұлғааралық байланыс, яғни бұл әр қатысушының ішкі күштері жұмылдырылған және келісілген «жұмыс істеген кезде» әлеуметтік бай­ланысқа түскен тұлғалардың өзара әрекеттесу актілерінің жиынтығы ретінде анықтауға болады, олардың субъективті ұстанымдары іске асырылады». Білім беру мен оқытудың интерактивті әдістерінің адамға әсер етуінің мәні мен ерекшелігін түсіну өзара әрекеттесуді психологиялық категория ретінде қарастыруды талап етеді. Біріншіден, интеракция – бұл әлеуметтік психологияның категориясы: ақпараттық және перцептивті байланыс функцияларымен қатар, интерактивті функцияда ерекшеленеді. Д.И. Писаревтің «жалпы білім – бұл жеке тұлға мен адамзат арасындағы та­биғи байланысты байланыстыру және түсіну» кәтабында таным әлемі арасында өзара әрекеттесу пайда болады, ал мұғалім олардың арасында делдал болады. Педагогикалық өзара әрекеттесу мәселесіне байланысты С.Т. Шацкийдің тә­жі­рибесі мен теориялық тұжырымдары ерекше назар аударуға тұрарлық. Ол білім беру міндеттерінің бірін жас ұрпақты түрлі әлеуметтік байланыстар орнату тә­жі­рибесімен қаруландыруда көрді, онсыз даму және толыққанды өмір сүру мүмкін емес[i]. Оқытудың интерактивті әдістері – бұл студенттердің оқу іс-әрекетінде сәттілік жағдайын бастан кешіруге және олардың негізгі салаларын өзара байытуға жағдай жасайтын педагогикалық тиімді танымдық қарым-қатынасқа кепілдік беретін оқу ойындары түрінде студенттердің бір-бірімен және мұғаліммен өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ережелерінің жүйесі. Интерактивтік әдістерге әртүрлі ойын-сауық тапсырмаларын, проблемалық жағдайларды, ребустарды, сөзжұмбақтарды, дис­пут­тарды, пікірталастарды, ми шабуылдарын, викториналарды, білгірлер тур­нирлерін, рөлдік ойындарды және т.б. шешу және құрастыру жатады. Оқытудың интерактивті әдістерінің мәнін анықтау оқу процесінде осы әдістердің функцияларын бөлуді талап етеді. Педагогикалық әдебиеттерді және жаппай педагогикалық тәжірибені талдап көрсеткендей, оқу процесін жандандыру функциясы жиі жүзеге асырылады. Оқытудың интерактивті әдістерінің функция­ларының құрамына көптеген зерттеушілер өз бетінше жұмыс жасау процесінде пәндік білімді, дағдыларды қалыптастыру, студенттердің білімі мен дағдыларын практикалық тексеру, студенттердің шығармашылық қабілеттерін, балалардың жеке бостандығы мен еркіндігін дамыту, жанжалдан кейін топтағы психологиялық климатты жақсарту, ұжымда достық пен өзара көмекті дамыту кіреді. Осылайша, оқытудың интерактивті әдістері бір уақытта жүзеге асырылуы мүмкін оқыту, білім беру және дамыту (коммуникативті және психотехникалық), релаксация функцияларымен сипатталады. Интерактивті әдістердің қандай мүмкіндіктері бар? Олардың құқықты оқы­ту­дағы мүмкіндіктері қандай? Педагогикалық процестің мүмкіндіктерінің жалпы анықтамасына сәйкес оқытудың интерактивті әдістерінің мүмкіндіктері арқылы біз белгілі бір жағдайларда құқықтық білімді, құқықтық мәдениетті қалып­тасты­руға ықпал ететін интерактивті оқыту әдістерінде болатын қасиеттерді түсінеміз. Біз қарастыратын топтың әр нақты әдісінің өзіндік мүмкіндіктері бар. Құқықтық білім берудегі оқытудың интерактивті әдістерінің мүмкіндіктері арқылы біз белгілі бір жағдайларда құқық пен құқықтық қатынастар, жеке тұлғаның құқықтық мәдениеті туралы негізгі ұғымдарды қалыптастыруға ықпал ететін оқытудың интерактивті әдістеріндегі қасиеттер мен жақтарды түсінеміз. Ақпаратты ала отырып, біз оны барлық жолмен өңдейміз. Жаңа материал­дар­ды өңдеу барысында біз бір пайызын дәм мүшелеріне, бір жарым пайызын жанасу органдарына, үш жарым пайызын иіс сезу органдарына, он бір бөлігін есту орган­дарына және сексен үш көру органдарына қолданамыз. Көріп отырға­нымыздай, қабылдаудың аудиовизуалды құралдары ең үлкен үлесті құрайды. Ең жақсы ақпаратты есте сақтау қарым-қатынас пен іс-әрекеттің нәтижесінде пайда болады[ii]. Ақпаратты сәтті түсіну және ассимиляциялау үшін біз ақпаратты ауызша түр­де алуға болатын әдістер, оны материалдық тұрғыдан көргеннен кейін және соңын­да практикада бекітуіміз керек. Осы тәсілдің нәтижесінде үш сағаттан кейін студенттер бұрын алынған ақпараттың тоқсан сегіз пайызын есте сақтайды және өзді­гінен қайталай алады. Сабақтан үш сағат өткен соң, студент бастапқы ақпа­раттың бүкіл көлемінің тоқсан бес пайызы мөлшерінде жаңа білімді оңай көбейте алады. Бір жылдан кейін студенттер бастапқы ақпаратты жүзден жетпіс бес пайызға кешіктіреді. 1980 жылдары Америка Құрама Штаттарында зерттеу жүргізілді, оның мін­деті танымдық іс-әрекет формаларының өнімділігінің пайызын анықтау болды. Осы жұмыстың қорытындысын мысал ретінде келтіргім келеді. Ғалымдар дәріс түрінде ақпаратты жалпы қабылдау – бұл дәстүрлі оқыту әдісі, ол жүздің тек бес пайызын құрайды деп тұжырымдады. Танымның ең тиімді әдісі – бұл практикалық іс-әрекет, білімді жасанды түрде құрылған өмірлік жағдайларда қолдану және кеңес беру, яғни білімді практикада қолданудың тағы бір тәсілі. Бұл статистика оқытудың интерактивті әдістерін қолданудың тиімділігін ай­қын растайды. Студенттердің жеке тәжірибесі маңызды рөл атқармайды. Оқы­ту­дың интерактивті әдістерін жүзеге асыру кезінде студенттер бір-бірімен өзара әре­кет­теседі, бұл ақпарат пен аналитикалық іс-әрекеттегі тәжірибе болып табылады. Оқу процесінде интерактивті технологияларды қолдану ми, студенттердің эмоционалды аспектілері, жеке қасиеттері мен шығармашылығы сияқты жеке ресурстарды барынша белсендіруді қамтиды. Осыған байланысты білім беру процесіне білім алушылардың барлық әлеуеті қатысады[iii]. Ми – адамның негізгі мүшелерінің бірі. Ол 10 триллионнан астам нейрондар­дан тұрады. Нейрондық байланыстардың саны шексіз болуы мүмкін. Жаңа ақпарат түскен кезде ми «ескі мен жаңаны» талдау, байланыстыру және қарым-қатынынас жасау бойынша үлкен жұмыс атқарады. Жеке қызығушылық – бұл жаңа дағдыларды игерудің күшті мотивациясы. Әрине, бұл үшін көп тәжірибе қажет, шеберліктің анықтамалық дамуының үлгісін табу керек. Даму үшін үнемі білімнің жаңа салаларын тауып, барларын жетілдіру керек. Ғалымдар бір ойдың екіншісін тудыратынын дәлелдеді. Шығармашылық ойлау әдісі бар, ол – дивергентті және сызықты, логикалық ойлау әдісі, конвер­гент­ті. Дивергентті ойлау кезінде біреуден көптеген ойлар пайда болады. Конвер­гентті ойлау дегеніміз – көптеген ойларды біреуіне азайту мүмкіндігі. Мысалы, біз бір­неше жауаптың біреуін таңдағанда конвергентті ойлауды қолданамыз. Біздің миымыздың бұл қабілеті ойларды өзара күшейтіп жатыр. Іс-әрекеттің мақсаттарын нақты анықтаған кезде ми саналы түрде немесе бейсаналық түрде осы мақсатқа жету үшін ойға бағыттайды. Педагогикалық іс-әрекетте оқытудың мақсатын анықтау, сабақтың тақы­ры­бын айту маңызды, осылайша студенттердің миын нәтижелі жұмыс үшін белсен­діреді. Мұғалім үшін еліктеу объектісі ретінде әрекет ету, еліктеудің үлгісі болу өте маңызды. Тыңдаушы оқытушы жеткізгісі келетін белгілі бір суретті суреттеуі үшін біздің ойларымызды соңына дейін жеткізу керек. Студенттер мен оқытушы арасында сенімді қарым-қатынас құру жаңа ойлар мен идеяларды тудыратын синергияны белсендіру үшін маңызды. Осы мақсатқа қол жеткізу сенім болады бірнеше жолмен. Мысалы, студенттердің дұрыс емес пікірлері мен жауаптары сынға ұшыра­майды. Сын сындарлы болуы керек және оның топтағы көлемі азайтылуы керек. Осылайша студенттер өздерін жайлы және еркін сезінеді. Оқытушыға, ол беретін ақпараттың құндылығына деген сенім білімді қабылдау, игеру және пайдалану үшін маңызды. Студенттердің назарын жетістікке жету қиындықтарына емес, түп­кі мақсатқа аудару керек. Оқу процесінде интерактивті технологияларды таңдау кезінде студенттердің сабаққа деген қызығушылығы артады, өйткені дәс­түрлі әдістер барлық студенттердің белсенді қатысуын білдірмейді, сонымен қатар, оқу процесінің бастамашысы рөлін сынап көру мүмкіндігі пайда болады[iv]. Оқу іс-әрекетін құрудағы дәстүрлі тәсілдерде оқытушы мықты студентке на­зар аударады, ал басқалары білім беру процесінің белсенді қатысушысы емес. Ма­териалды оқытудың интерактивті технологиялары таңдалған сабақтар бірде-бір студенттің қатысуынсыз қалмайды. Өзара әрекеттесу «Оқытушы-студент» байла­нысында ғана емес, сонымен бірге «студент-оқытушы» сияқты қатынастар пайда болады, осылайша қарым-қатынас дағдыларын дамыту, тұлғааралық қатынас­тар­ды жетілдіру оң тенденцияларға ие болады . Оқу процесін құрудың интерактивті әдістері мұғалімнің студенттердің өзіндік танымдық іс-әрекетінің көмекшісі және ұйымдастырушысы ретіндегі рөлін білді­ре­ді, тұлғааралық қатынастарды, қарым-қатынас дағдыларын дамытумен, жаңа материалды игерумен қатар, сыни ойлауды дамыту оқу процесінде интерактивті әдістерді қолданудың соңғы «өнімі» екенін атап өткен жөн. Интерактивті оқыту кезінде оқытушыға көптеген «жаңа» рөлдер беріледі: са­рап­шының рөлі, консультанттың рөлі. Мысалы, сарапшының рөлі жаңа оқу материалын ұсыну, сандық технологияларды қолдана отырып нақты түсіндіру, туындаған проблемалық сәттерге жауап дайындау, нәтижелерді бақылау болып табылады. Осы әдіске негізделген материалдарды әзірлеу кезінде оқытушы сабақ­қа энергетикалық дайындықпен күтілетін нәтижелерді болжау мәселелерімен кез­деседі. Оқу уақытын құрудың интерактивті әдістері өзара әрекеттесуден тұратын­дықтан, «бірі барлығына үйретеді» қағидасы орынды. Бұл қағида студенттердің қызығушылығын оятады, бүкіл аудиторияның жұмысын белсендіреді, проблемаға деген қызығушылықты арттырады[v]. Сабақта жұмыс істеудің тағы бір интерактивті әдісі – оқытушы дайындаған үлестірме материалында бірдей ақпаратты бірнеше рет қайталау. Ақыл-ой мен белсенділікке үйрету аз уақыт ішінде оң нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі. Проблемалық жағдайларды жобалау оқытудың интерактивті әдістеріне жатады. Оқу процесін ұйымдастырудың бұл түрі алынған білімді нақты өмірде одан әрі қолдану үшін пайдалы болады. Проблемалық жағдай әдісімен студенттер мәселені шешу жолын таңдауда тәуелсіз. Әдісті іске асыру үшін оқытушы, біріншіден, ең нақты жағдайды жобалауы керек. Әрі қарай жеке және жалпы талдау жүргізіледі, талқылау жүзеге асырылады және шешім қабылданады. Логиканы, проблемалық ойлауды дамыту, талдау жасау тәжірибесі – мұның бәрі осы техниканың «өнімі». Оқытудың интерактивті әдістерінің технологиялары белсенді емес студент­тер­ге оқу процесіне қосылуға, бастамашылық пен дербестік танытуға мүмкіндік береді. Білім көзі студенттер болып табылады. Оқу материалын меңгерудің зият­кер­лік және шығармашылық деңгейін арттырады. Айта кету керек, оқу процесінің атмосферасы ашық, еркін, студенттер арасында кез-келген түрдегі шектеулер нөл­ге дейін азаяды, өзара әрекеттесу жақсарады, өзін-өзі бақылау қалыптасады. Педа­гог­тардың  басты міндеттерінің бірі қазіргі заманғы тәрбиелеу болып табылады. Әрине, интерактивті әдістерді енгізу оқытушы үшін қиын. Қиындықтар сабақ­қа дайындық кезінде қажетті ақпараттың үлкен көлемінде және қойылған мін­деттерді орындауға уақыттың жетіспеуі болып табылады. Алайда, басты проблема оқытудың дәстүрлі әдістеріне дағдылану және студенттерді оқытудың жаңашыл, заманауи тәсілдерін толығымен жоққа шығару болып табылады. Интерактивті әдістер жаңа материалдың көлеміне емес, ассимиляция сапа­сы­на назар аударады. Бұл тәсілді материалды бекіту әдісі ретінде таңдағанда, оқу про­цесін дәстүрлі ұйымдастыру оңтайландырылады. Мемлекеттік білім беру стан­дартының ескі ұрпақтары алған білімдерін практикалық іс-әрекетте практика­лық қолдануға қатысты проблемаларға тап болды. Мемлекеттік білім беру стан­дар­тының жаңа ұрпақтары, керісінше, студенттің өзін-өзі анықтауға бағытталған, тәжірибеге бағытталған[vi]. Оқытудың интерактивті әдістерінің технологиялары бірнеше кезеңмен жүзеге асырылады. Бірінші кезең – мотивация және өзара әрекеттесуді одан әрі бағдарлау. Екінші кезең – үйлестіру, оқытудың өзара әрекеттесуіндегі рөлдерді бөледі. Ынтымақтастық кезеңі оқу іс-әрекетінің барлық қатысушыларының өзара әрекеттесуінен тұрады. Оқытудың бұл тәсілінде оқытушы студенттерге білім бермейді, бірақ танымдық белсенділікті дамыту үшін шексіз ауқым береді. ТҮЙІН Жоғары кәсіптік білім беруді дамыту Қазақстанның мемлекеттік-саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуындағы түбегейлі өзгерістермен – азаматтық қо­ғамды, экономиканың нарықтық секторын қалыптастыру, өңірлендіру процестері, жұмыспен қамту саласындағы өзгерістер, өндірістік емес салаларының пайдасына жұмыс күшіне сұранысты қайта топтастыру жағдайларында, сондай-ақ қоғамның адами ресурстардың сапасы мен бәсекеге қабілеттілігіне қойылатын талап­та­ры­ның өсуін ескере отырып жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта кәсіби білім беру оның міндеттерін жаңа деңгейде шешуге мүмкіндік беретін құралдарды қажет етеді, сондықтан оқытудың белсенді және интерактивті әдістері ерекше қызығушылық тудыратын жаңа дәстүрлі емес құралдарды, формаларды, оқыту әдістерін іздеу және пайдалану оның алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады. АННОТАЦИЯ Развитие высшего профессионального образования будет осуществляться в условиях кардинальных изменений в государственно-политическом и социально-экономическом развитии Казахстана: в условиях формирования гражданского общества, рыночного сектора экономики, процессов регионализации, изменений в сфе­ре занятости, перегруппировки спроса на рабочую силу в пользу непроизводст­вен­ных отраслей, а также с учетом роста требований общества к качеству и конкурентоспособности человеческих ресурсов. В настоящее время профессиональное образование требует средств, позво­ляющих решать его задачи на новом уровне, поэтому поиск и использование новых нетрадиционных средств, форм, методов обучения, в которых особый интерес представляют активные и интерактивные методы обучения, является актуальной проблемой, стоящей перед ним. ANNOTATION The development of higher education will be implemented in the context of fundamental changes in the state-political and socio-economic development of Kazakhstan in the conditions of formation of civil society, the market economy, the regionalization processes, changes in employment, regrouping of labour demand in favour of non-manufacturing industries as well as with the growth of demands of society in the quality and competitiveness of human resources. Currently, professional education requires tools that allow it to solve its problems at a new level, so the search and use of new non-traditional means, forms, and methods of teaching, in which active and interactive teaching methods are of particular interest, is an urgent problem facing it.

1. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. — М.: Наука, 1982.
2. Санникова О.А. Использование интерактивных методов обучения в процессе изуче­ния дисциплин, связанных с информационными технологиями // Информационные технологии в образовании «ИТО-САРАТОВ-2017»: Мат-лы IX Всеросс. научно-практ. конф. — Саратов, 2017. Б. 287-292.
3. Мандель Б.Р. Технологии проблемно-модульного обучения и организации работы студентов // Технология проблемно-модульного обу­че­ния как система повышения качества подготовки специалистов-гуманитариев: проб­лемы и перспективы совершенствования: Мат-лы научно-метод. конф. — Новосибирск: НОУ ВПО НГИ, 2016. Б. 6-10.
4. Кузнецова А.С. Интерактивные технологии обучения как вариант коммуникативной технологии // Конкурентоспособность будущего специалиста XXI века: проблемы, поиски, решения: Мат-лы круглого стола. — Йошкар-Ола: Марийский государственный университет, 2017. Б. 151-155.
5. Шерстнева Н.А. Педагогическая технология: понятие, сущность // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. — 2014. — № 10 (Ч.3). Б. 117.
6. Стефановская Т.А. Технология обучения педагогике в вузе. — М., 2000.