Мир закона

Отеуова А. К. — М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті «Құқықтық пәндер» кафедрасының оқытушысы, заң ғылымдарының магистрі

Отеуова А. К. — преподаватель кафедры «Правовых дисциплин» Западно-Казахстанского университета имени М. Утемисова, магистр юридических наук

Oteuova A. K. — Lecturer of the Department of «Legal Disciplines» of the West Kazakhstan University named after M. Utemisov, Master of Legal Sciences

ӘОЖ 347.64

ҚОРҒАНШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАМҚОРШЫЛЫҚ ИНСТИТУТЫНЫҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ИНСТИТУТА ОПЕКИ И ПОПЕЧИТЕЛЬСТВА

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF THE INSTITUTE OF CUSTODY AND GUARDIANSHIP

ТҮЙІН

Мақалада қорғаншылық пен қамқоршылықтың мәні, мақсаты және осы инсти­туттың құқықтық реттелуі туралы мәселелер қарастырылған. Зерттеудің басты мақсаты – қамқоршылық және қорғаншылық институтына кешенді сала ретінде түсінік беру және осы институттың өзекті мәселелерін айқындау.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются вопросы сущности, цели опеки и попечительства и правового регулирования данного института. Основная цель исследования — дать представление институту опеки и попечительства как комплексной отрасли и выявить актуальные проблемы этого института.

ANNOTATION

The article deals with the issues of the nature, purpose of custody and guardianship and the legal regulation of this institution. The main purpose of the study is to give an idea of the institute of custody and guardianship as a complex industry and to identify the current problems of this institute.

Ключевые слова: қорғаншылық, қамқоршылық, әрекетке қабілетсіз және әрекетке қабілеттілігі шектеулі азаматтар, қорғаншылық және қамқоршылық институты, қорғаншылық және қамқоршылық органдары.

Түйінді сөздер: опека, попечительство, недееспособные и ограниченно дееспо­собные граждане, институт опеки и попечительства, органы опеки и попечительства.

Keywords: custody, guardianship, incapacitated and disabled citizens, institute of custody and guardianship, custody and guardianship authority.

Қазақстан Республикасының Конституциясы ана, бала және отбасын мемле­кет­тік қолдауды қамтамасыз етеді және осыған сәйкес жасына, ауруы, мүгедектігі, асыраушысынан айрылуы, бала тәрбиесі және заңмен белгіленген басқа жағдай­ларда әлеуметтік қамсыздандыруға кепілдік берілетіні анық.

Қорғаншылық және қамқоршылық институты әлеуметтік қамқорлық түрі ре­тінде азаматтардың құқықтарының іске асырылуын қамтамасыз етуге арналған. Әлеуметтік мағынада қорғаншылық және қамқоршылық дегеніміз – біреуге, оның ішінде кәмелетке толмаған балаларға деген жауапкершілікпен байланысты қам­қор­лық және бақылау.

«Қорғаншылық» және «қамқоршылық» терминдерін әртүрлі мағыналарда қол­да­нады. Бұл, біріншіден, азаматтың құқықтары мен мүдделерін қорғау нысаны (құқықтық көмек түрі); екіншіден, құқықтық қатынастар жүйесі, адамдардың құқықтық қатынастары; үшіншіден, заңнама институты[1].

Қорғаншылық және қамқоршылық институты — бұл өз құқықтарын өз бетінше жүзеге асыра алмайтын және өз міндеттерін орындай алмайтын азамат­тардың (әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз азаматтардың) құ­қықтары мен мүдделерін қорғау нысандарының бірі. Бұл ретте азаматтың құ­қықтары мен мүдделерін қорғау қамқорлыққа алынушыны қорғаншының (қамқор­шының) тұрғын үйіне іс жүзінде ауыстыру қажет екендігін бермейді. Қорған­шы­лық (қамқоршылық) қорғау нысаны ретінде қамқорлыққа алынушының пайдасына нақты және заңды іс-әрекеттер жасауға міндеттілігінен көрінеді.

Қорғаншылық (қамқоршылық) азаматтарды орналастырудың ең көп таралған құқықтық нысаны болды және болып қала береді. Бұл формада әлеуметтік қамқор­лыққа мұқтаж азаматтың тағдырын ең жақсы жолмен, бір жағынан, отбасында тұруға жақын, екінші жағынан, азаматтың құқықтары мен мүдделерінің сақталуын бақылауды қамтамасыз ететін үлкен оң әлеует бар.

Қазіргі уақытта қорғаншылық және қамқоршылық институтының проблема­лары заң ғылымының назарынан тыс қалмауы тиіс, өйткені бұл институт ұзақ уақыт бойы егжей-тегжейлі зерттелмеген. Сонымен бірге, азаматтық заңнамада және азаматтық ғылымда болған өзгерістер қамқоршылық институтын реформа­лауды қажет етеді. Құқық жүйесіндегі отбасылық құқықтың орны туралы түсінік өзгерді. Бұл жағдайлар қорғаншылық және қамқоршылық қатынастарына азамат­тық-құқықтық тетіктерді қолдану мүмкіндігін талқылаудың маңызды алғышарт­тары болып табылады.

Қорғаншылық және қамқоршылық — бұл кешенді институт. Өйткені ол Қа­зақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексімен және «Мемлекеттік қорған­шылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларын жүзеге асыру қағи­даларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 382 Қаулысымен реттеледі.

Қорғаншылық және қамқоршылық институтының кейбір ережелері әртүрлі салалық сипатқа ие. Азаматтық-құқықтық нормаларға, мысалы, қамқоршылардың мәмілелерге қатысуы, қамқоршының қамқоршылығындағы азаматтарға мәміле жа­сау­ға келісім беруі туралы ережелер жататыны анық. Сонымен бірге қорған­шылықты (қамқоршылықты) белгілеу мерзімдері мен тәртібі, соттың қорған­шы­лық және қамқоршылық органына азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, қорғаншылық және қамқоршылық органының қамқорлыққа алынушының мүлкін иеліктен шығаруға келісім беруі туралы хабарлау міндеті сияқты осы және басқа ережелер, шын мәнінде, мемлекеттік басқару органының функцияларын бекітеді және әкімшілік-құқықтық сипатқа ие болады.

Сонымен, қорғаншылық және қамқоршылық туралы нормалар бүгінде азамат­тық құқық нормалары жетекші орын алатын және олардың қолданылуы әкімшілік-құқықтық саланың нормаларымен қамтамасыз етілген кешенді құқықтық институт болып табылады[2].

Алайда, кейбір заңгерлер қорғаншылық пен қамқоршылық институтын аза­мат­тық құқық институты деп санайды, бұл отбасылық құқықты тәуелсіз құқық саласына бөледі. Мұндай теориялық қарама-қайшылық азаматтық және отбасылық заңнамалар арасындағы құқықтық реттеу саласын жеткілікті ажырату нәтижесінде туындайды. Бұл мәселені Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне және Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодек­сіне одан әрі өзгерістер енгізе отырып, қамқоршылық пен қамқоршылықтың құ­қықтық сипатын нақты анықтау арқылы шешуге болады. Әрекетке қабілеттілігі жоқ не оған толық көлемде ие емес азаматтарға қорғаншылық пен қамқоршылық азаматтардың әрекет қабілеттілігінің орнын толтыру үшін тағайындалады. Бірақ кәмелетке толмаған балаларға қамқоршылар тағайындалған кезде баланы тәрбие­леу маңызды рөл атқарады[3].

Сондықтан, қамқоршылар мен қорғаншылардың құқықтары мен міндеттерін дәл және толық анықтау қажет. Себебі, әрекетке қабілеттілігі шектеулі адамның өкі­лет­тіктерінің көлемі әрекетке қабілетсіз азаматтардың құқықтары мен мүмкін­діктерінен айтарлықтай ерекшеленеді.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің нормалары қабілетсіз адамдар­дың құқықтары мен мүдделерін, олардың жеке және мүліктік құқықтарын, сондай-ақ отбасында өмір сүру және білім алу құқығын қорғау мәселелерін рет­тейді. Осыған байланысты қорғаншылық пен қамқоршылық тек азаматтық-құқық­тық институттар ретінде қабылдануы мүмкін. Қорғаншылық пен қамқор­шы­лық­тың нысандары мен шарттарын егжей-тегжейлі белгілеу Қазақстан Республи­касының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің нормаларында беріледі, онда олардың пайда болуы мен құрылу тәртібін айқындайтын ережелер бекі­тілген, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, сон­дай-ақ қорғаншылық және қамқоршылық органдарының өкілеттіктері белгіленеді.

Қорғаншылық пен қамқоршылыққа қатысты жоғарыда келтірілген көзқа­растар осы құқықтық қатынастар құрылымының барлық күрделілігін, сондай-ақ оларды жүзеге асыру механизмін көрсетеді.

Сондай-ақ, қорғаншылық пен қамқоршылықты тәуелсіз құқықтық институт­тар ретінде қарау керек деген пікір бар. Мысалы, Н. М. Ершова «қорғаншылық пен қамқоршылық мазмұны жағынан бір-бірінен ерекшеленеді» деп мәлімдеді[4].

Азаматтық құқықтағы қамқоршылық пен қамқоршылықты реттейтін норма­ларға талдау жасай отырып, қорғаншылық пен қамқоршылық азаматтық айна­лымға қатысатын адамдардың құқықтық жағдайын реттейтін азаматтық құқық институтына қатысты нормалардың жиынтығы деп қорытынды жасауға болады.

Отбасылық құқықтағы қорғаншылық және қамқоршылық нормаларына келе­тін болсақ, олар ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру нысаны деп аталатын құқықтық институттың құрамына кіреді деп айтуға болады.

Қорғаншылық және қамқоршылық институт ретінде қорғаншылық пен қам­қор­шылықты белгілеу, жүзеге асыру және тоқтату жөніндегі қатынастарды рет­тейді. Айта кету керек, бұл қатынастарды ортақ мақсат біріктіреді, ол — уақытша негізде әлеуметтік қамқорлықты қажет ететін адамның құқықтық жағдайын жүзеге асыру.

Қамқоршылық және қорғаншылық институтының пәні келесі қатынастарды қамтиды:

• әлеуметтік қамқорлыққа мұқтаж адам үшін заңда көзделген тәртіппен орна­ластырудың қажетті нысаны — қорғаншылық (қамқоршылық) таңдалған кезден бас­тап туындайтын қорғаншылық пен қамқоршылықты белгілеу бойынша қаты­настар;
• қорғаншылықты және қамқоршылықты жүзеге асыру бойынша қатынастар. Бұл қарым-қатынас қорғаншылық пен қамқоршылық белгіленген сәттен бастап оны тоқтатқанға дейін созылады. Осы қатынастардың қатысушылары қорғаншы жә­не қамқоршы органдар, қорғаншылар (қамқоршылар), ал жекелеген жағдай­ларда қамқоршылардың өздері болып табылады;
• қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтатуға байланысты құқықтық қаты­настар[5].

Қорғаншылық және қамқоршылық институты қорғаншылықты (қамқоршы­лықты) еркін қабылдауға және қорғаншының (қамқоршының) өз міндеттерін атқарудан еркін бас тартуға құқық береді, қамқорлыққа алынушылардың бұзылған құқықтары мен мүдделерін барынша қорғауды қамтамасыз етеді. Осылайша, қор­ғаншылық (қамқоршылық) құқықтық жүйеге қатысты жеке құқықтық категория ретінде, азаматтық және отбасылық құқық институты ретінде қарастырылуы мүм­кін, онда бір-бірімен тығыз байланысты ғана емес, сонымен бірге бір-бірін анық­тайтын әлеуметтік қатынастарды реттейтін нормалар жиынтығы бар.

Жоғарыда көрсетілгендей қамқоршылық және қорғаншылық институты бірқа­тар нормативтік-құқықтық актілермен реттеледі. Соның ішінде Қазақстан Респуб­лика­сының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексімен осы инсти­тутқа қатысты басты ережелер көрініс тапқан. Дәлірек айтқанда ол мынадай: қорғаншылық немесе қамқоршылық белгіленетін адамдар туралы, мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары туралы, қорған­шы­лықты немесе қамқоршылықты белгілеу, қорғаншылардың немесе қамқоршы­лардың және қамқорлыққа алынғандардың құқықтық жағдайы, әрекетке қабілетті азаматтарды қамқоршылыққа алу, қорғаншыларды немесе қамқоршыларды өз міндеттерін атқарудан босату және шеттету, қорғаншылықты немесе қамқоршы­лықты тоқтату сияқты нормалар жиынтығынан тұрады.

Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Кодексі­нің 119-бабынан қорғаншылық пен қамқоршылық белгіленетін адамдар тізбесін анықтауға болады: «жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қал­ған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту мақсатында, сондай-ақ олар­дың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн оларға қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi. Сондай-ақ, әрекетке қабi­летсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке толған адамдардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi». Яғни, олар – жетім балалар, ата-анасының қамқор­лығынсыз қалған балалар, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке толған адамдар.

Қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың құқықтары:

1. өздерінің адамдық қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне;
2. қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан қамқорлық жасалуына;
3. қорғаншы немесе қамқоршысымен бірге тұруға;
4. өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлем­дерге;
5. тұрғын үйге меншік құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын сақтауға;
6. қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан жасалатын қиянаттан қорғалуға;
7. қорғаншының немесе қамқоршының отбасында тәрбиеленуге;
8. өздеріне күтіп-бағу, тәрбиелеу, білім алу және жан-жақты даму үшін жағ­дайлардың қамтамасыз етілуіне;
9. тұрғын үйі болмаған жағдайда оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға құқықтары бар[6].

Бұл құқықтар біріншіден, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы аза­мат­тардың әрекетке қабілетті азаматтар сияқты құқықтарға ие болатындығын дәлел­дейді, екіншіден, әрекетке қабілеті шектеулә немесе әрекетке қабілеті жоқ азаматтардың жағдайын жақсартуға бағытталған әрі қорғаншылықты және қам­қор­шылықты жүзеге асыру бойынша қатынастардың негізін құрайды.

Қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтатуға байланысты қатынастарға келе­тін болсақ, Қазақстан Республикасының Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы тура­лы Кодексінің 130-бабында мұндай тоқтатылудың үш жағдайы көрсетілген:

1. Қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабiлеттi деп тану немесе қорғаншының немесе қамқоршының не қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функция­ларды жүзеге асыратын органның өтініші бойынша оның әрекет қабiлетi шекте­луiнiң күшiн жою туралы сот шешiм шығарған жағдайларда кәмелетке толған адам­дарға қорғаншылық немесе қамқоршылық тоқтатылады.
2. Қамқорлыққа алынған жас бала он төрт жасқа толған соң оған қорғаншылық тоқтатылады, ал қорғаншылық мiндетiн жүзеге асырған адам бұл туралы қосымша шешiмсiз кәмелетке толмаған баланың қамқоршысы болады.
3. Қамқорлыққа алынушы он сегiз жасқа толған соң, сондай-ақ ол некеге отыр­ған (ерлі-зайыпты болған) кезде кәмелетке толмаған балаға қамқоршылық ерекше рұқсатсыз-ақ тоқтатылады.

Бұл тоқтатылу жағдайлары қорғаншылық және қамқоршылық институтының қамқоршылықтағы немесе қорғаншылықтағы азаматтарға қатысты жойылатын­дығынының белгілері. Яғни, институт белгілі бір кезеңде өз шегіне жетуі мүмкін жағдайларға назар аударған.

«Қазақстан Республикасының қорғаншылық және қамқоршылық органдары туралы, патронат туралы ережелерді және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орталықтандырылған есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 9 қыркүйектегі № 1346 қаулысымен «Қазақстан Республикасының қамқоршылық және қорғаншылық ор­ган­дары туралы» ереже бекітілді. Бұл қорғаншылық пен қамқоршылықты белгілеу рәсімін егжей-тегжейлі регламенттеген Қазақстан Республикасының алғашқы құжаттарының бірі. Қазіргі уақытта бұл актінің орнына Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 30 наурыздағы № 382 қаулысымен бекітілген «Қорғаншы­лық және қамқоршылық жөніндегі мемлекеттің функцияларын жүзеге асыру қағидалары» қолданылады. Осы нормативтік-құқықтық актіге сәйкес мемлекеттің қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функциялары – бұл мемлекеттік саясат­тың бір бағыты, оның мақсаты өз құқықтары мен мүдделерін қорғаудың ерекше нысандарына мұқтаж азаматтардың мүліктік және жеке мүліктік емес құ­қықтарын қорғау болып табылады.

Мемлекеттің қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функциялары кәме­летке толмағандардың, оның ішінде асырап алуға, баланы қабылдайтын отбасы­ларға беруге, өздеріне қорғаншылықты немесе қамқоршылықты, патронатты бел­гі­леуге мұқтаж жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар­дың және қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы, патронаттағы, сондай-ақ жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарда тәрбиеленіп жатқан жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында жүзеге асыры­лады. Бұл іс жүзінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы, кәмелетке толғандарға қатысты – халықты әлеумет­тік қорғаудың уәкілетті органдары арқылы жүргізіледі.

Қорғаншылық және қамқоршылық органдарына заңдарда балалардың құқық­тары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз ету, сондай-ақ ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың, өздеріне қатысты құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына жол берілетін балаларды тікелей анықтау; осындай бала­лар­дың есебін жүргізу; ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды (жетім балаларды, әлеуметтік жетімдерді) орналастыруға шаралар қолдану міндеті жүк­телген. Қорғаншылық және қамқоршылық органдарынан басқа заңды және жеке тұлғалардың ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және орналастыру жөніндегі қызметіне заңмен жол берілмейді.

Мақалада қарастырылған заңнамалар қорғаншылық және қамқоршылық инс­ти­ту­тының негізін құрайды және олардың барлығында қамқоршылар мен қорған­шылардың, қамқоршылыққа немесе қорғаншылыққа алынушылардың құқықтық жағдайлары туралы нормалар мен ережелер бар.

Дегенмен, қазіргі уақытта қорғаншылық және қамқоршылық институты бойын­ша заңнамалық деңгейде әртүрлі өзгерістерге ұшырауды талап ететін жағ­дайлар да жоқ емес. Бұған себеп болатын мемлекеттік биліктің атқарушы орган­дары, сондай-ақ отбасылар, қорғаншылар, қамқоршылар тап болатын проблемалар болып табылады,

Қорғаншылық және қамқоршылық институтының проблемаларын екі топқа бөлуге болады:

1. осы саладағы білікті кадрлардың тапшылығы, жеткіліксіз қаржыландыру және/немесе оның дұрыс бөлінбеуі, персоналды тиімсіз басқару және т.б. қамти­тын ұйымдастырушылық проблемалар жатады.;
2. мемлекеттік қызметшілердің өз лауазымдық міндеттерін қандай да бір себептер бойынша орындамауы негіз болып табылады.

Бұл екі топ бір-бірімен тығыз байланысты: атқарушы билік органдарын ре­фор­малау олардың өз ведомстволары шегінде неғұрлым мұқият жұмыс істеуін көздейді, демек, кадр және қаржы саясатына қатысты іске асырылатын қызмет жоғарыда аталған проблемалардың бірінші тобына қатысты оң нәтижелер беруге тиіс.

Бұдан басқа қорғаншылық және қамқоршылық институтының өзекті проб­лемаларына балаларды қамқорлыққа орналастырудағы қиындықтарды; отбасына қайтарылған балалар санының азаюын; қорғаншылардың, қамқоршылардың, асы­рап алушылардың немесе патронат ата-аналардың кінәсінен денсаулығына зиян келтірілген балалар санының көбеюін жатқызуға болады.

Осы себепті де Қазақстан Республикасының заңнамасы қорғаншылық және қамқоршылық институтына жаңартулар енгізуді қажет етеді. Оның ішінде ұорған­шылық және қамқоршылыққа алынушылардың денсаулығы мен психологиялық жағдайына нұқсан келтіруге жол берілмейтін қатаң шараларды қолға алған дұрыс деп ойлаймын. Себебі, Қазақстан Республикасының Конституциясы «адам мен аза­маттың өмірін — ең қымбат қазына» деп көрсетсе, ал денсаулығына қатысты құқықтардың сақталуына азаматтарды санатқа бөлмей барлығына бірдей кепілдік берді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, мынадай қорытынды жасауға бола­ды:

1. «Қорғаншылық» және «қамқоршылық» ұғымы көп өлшемді болып табыла­ды және олар – әлеуметтік қамқорлық түрі, құқықтық қатынастар жүйесі, заңнама институты, кәмелетке толмаған азаматтар мен әрекетке қабілетсіз адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау және қабілетін толықтыру тәсілі, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру нысанын бекітеді.
2. Қорғаншылық және қамқоршылық институтын кешенді институт деп санау­ға болады. Қорғаншылық және қамқоршылық қатынастар құқықтың жеке салала­рының нормаларымен де реттеледі: азаматтық, отбасылық және қоғамдық құқық салаларының нормалары (әкімшілік құқық).
3. Қорғаншылыққа немесе қамқорлыққа алынушының құқықтарын қорғауға, өкілдік етуге және күтіп-бағуды қамтамасыз етуге, кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеуге бағытталған, алименттік және мұрагерлік міндеттемелермен ауырт­палық салынбаған жеке, уақытша орналастыру нысандарын қорғаншылық және қамқоршылық деп түсіну керек.
4. Қорғаншылық және қамқоршылық әлеуметтік қолдауға мұқтаж кәмелетке толған және кәмелетке толмаған азаматтарды орналастырудың ең көп таралған (талап етілетін) құқықтық нысандары болды және болып қала береді.
5. Қамқоршылық және қорғаншылық институты оны дамыту және жетілдіруді үнемі қажет етеді.

1. Михеева Л. Ю. Опека и попечительсво: теория и практика. — М.: Волтерс Клувер, 2004. — 356 б.
2. Михеева Л. Ю. О совершенствовании института опеки и попечительства // Известия АлтГУ. — 2002. — № 2. — Б. 46-50.
3. Гришина А. М. Актуальные проблемы опеки и попечительства в Российской Федерации // Современные проблемы права глазами молодых ученых: Сб. статей участников Междунар. научн.-практ. конф. — Арзамас: Арзамасский филиал ФГАОУ ВО «Национальный исследовательский Нижегородский государственный университет им. Н.И. Лобачевского», 2019. — Б. 122-124.
4. Ершова Н. М. Опека и попечительство над несовершеннолетними по советскому праву: Дис. … канд. юрид. наук. — М., 1957.
5. Васильев А. М., Васильева Н. А. Особенности опеки и попечительства как института российского права // Экономика, социология и право. — 2014. — №1. — Б. 159-162.
6. «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексі (2021.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) // online.zakon.kz.