admin 30.07.2023

МРНТИ 10.71.01

УДК 351/354

Түсіпбеков Е. Т. — Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы жанындағы Құқық қорғау органдары Академиясының қызметтік даярлық кафедрасының аға оқытушысы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент (Қазақстан
Республикасы, Қосшы қ.)

ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ

Түйін. Құқық қорғау органдарындағы басқару белгілі бір қызмет салалары­ның мақсатына, мәніне және түріне сәйкес келеді. Ең оңтайлы ұйымдастыру­шылық байланыстар аясында әрекет ете отырып, басшылар ең алдымен, кәсіби қызмет тұрғысынан жақсы дайындалған орындаушыларға назар аударады.

Қазіргі жағдайда басқаруды жетілдіру ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін және қоғамды одан әрі демократияландыруды құқықтық мемлекет құру қағидаттарымен үйлестіруге арналған. Экономиканы, әлеуметтік-саяси бағ­дарлауды, кадр саясатын, басқарудың интенсификациясы мен әлеуметтік бағытын қайта құру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, басқарушы кадрлардың кәсіби деңгейін арттыру осы кезеңде біздің қоғам өмірінің барлық салаларында, оның ішінде қазіргі уақытта құқық қорғау органдары жүйесінде өте маңызды, көп мақ­сатты міндеттер және қоғам мен мемлекеттік ұйымдар өз қызметіне жеткілікті негізделген талаптар қоятын басқарушылық қызметтің тиімділігі мен оңтайлы­лығын арттырудың негізгі жолдары ретінде айқындалады. Басқару ғылымы тұр­ғысынан құрылымдық бөлім басшысының басты міндеті — жұмысты өзі орындау емес, қызметкерлердің қызметін ұйымдастыруды қамтамасыз ету, жауапкер­ші­лікті өз мойнына алу және мақсатқа жету үшін өкілеттіктерді қолдану. Мақалада құқық қорғау органдарындағы басқарудың жалпы әкімшілік-құқықтық аспектілері қарастырылады, бағыныштылардың іс-әрекетін бақылауды ұйымдастыру ретінде кәсіби қызмет ерекшеленеді.

Түйінді сөздер: басқару, әкімшілік қызмет, құрылым, бақылау, ұйымдастыру, тиімділік, құқық қорғау органдары, жүйелі талдау, ішкі істер органдары.

 

Тусупбеков ЕТ. — старший преподаватель кафедры служебной подготовки Академии правоохранительных органов при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан, кандидат педагогических наук, доцент (Республика Казахстан, г. Косшы)

ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА УПРАВЛЕНИЯ В ПРАВООХРАНИТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Аннотация. Управление в правоохранительных органах соответствует назна­чению, сущности и разновидности определенных сфер деятельности. Действуя в рамках наиболее оптимальных организационных звеньев, руководители в первую очередь ориентируются на хорошо подготовленных в плане профессиональной деятельности исполнителей.

Совершенствование управления в современных условиях призвано соединить достижения научно-технического прогресса и дальнейшей демократизации обще­ст­ва с принципами построения правового государства. Перестройка экономики, социально-политической ориентации, кадровой политики, интенсификации и со­циальной направленности управления, борьба с коррупцией, повышения профес­си­онального уровня управленческих кадров определяются на данном этапе как основные пути повышения эффективности и оптимальности управленческой дея­тельности во всех сферах жизни нашего общества и, в том числе, в системе право­охранительных органов, на которые в настоящее время возлагаются серьезные, многоцелевые задачи и к деятельности которых общество и государственные ор­ганизации предъявляют достаточно обоснованные претензии. С точки зрения нау­ки управления главная задача руководителя структурного подразделения состоит в том, чтобы не самому выполнять работу, а обеспечить организацию деятельности сотрудников, взять на себя ответственность и применить полномочия для дос­ти­жения поставленной цели. В статье рассматриваются наиболее общие адми­ни­стративно-правовые аспекты управления в правоохранительных органах, выде­ля­ет­ся профессиональная деятельность, как организация контроля действий подчи­ненных.

Ключевые слова: управление, административная деятельность, структура, контроль, организация, эффективность, правоохранительные органы, систем­ный анализ, органы внутренних дел.

Tusupbeyov E. T. — senior lecturer of the department of service training of the Academy of law enforcement agencies under the General prosecutor’s office of the Republic of Kazakhstan, candidate of pedagogical sciences, associate professor (Republic of Kazakhstan, Kosshy)

MANAGEMENT THEORY AND PRACTICE IN LAW ENFORCEMENT

Annotation. Management in law enforcement agencies corresponds to the purpose, essence and variety of certain fields of activity. Acting within the framework of the most optimal organizational links, managers primarily focus on well-trained performers in terms of professional activity.

The improvement of management in modern conditions is designed to combine the achievements of scientific and technological progress and further democratization of society with the principles of building a rule of law state. The restructuring of the economy, socio-political orientation, personnel policy, intensification and social orientation of management, the fight against corruption, and improving the professional level of managerial personnel are defined at this stage as the main ways to increase the efficiency and optimality of managerial activities in all spheres of life of our society and, including, in the system of law enforcement agencies, which are currently Serious, multi-purpose tasks are being assigned to the time, and the activities of which society and state organizations make quite reasonable claims. From the point of view of management science, the main task of the head of a structural unit is not to do the work himself, but to ensure the organization of employees’ activities, take responsibility and apply authority to achieve the set goal. The article examines the most general administrative and legal aspects of management in law enforcement agencies, highlights professional activity as the organization of control over the actions of subordinates.

Keywords: management, administrative activity, structure, control, organization, efficiency, law enforcement agencies, system analysis, internal affairs agencies.

 

Кіріспе. Заманауи жағдайларда басқаруды жетілдіру ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін және қоғамды одан әрі демократияландыруды құқықтық мемлекет құру принциптерімен ұштастыруға арналған. Осы кезеңде басқарудың тиімділігі мен оңтайлылығын арттырудың негізгі жолдары ретінде экономиканы қайта құру, қоғамдық-саяси бағыттылық, кадр саясаты, басқаруды интенсифи­ка­циялау және әлеуметтік бағдарлау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, басқарушы кадрлардың кәсіби деңгейін арттыру айқындалды. Бұл — қоғамы­мыз­дың барлық салаларындағы, соның ішінде құқық қорғау органдары жүйесіндегі қазіргі уақытта күрделі, көп мақсатты міндеттер жүктелген және қоғам мен мем­лекеттік ұйымдардың қызметіне айтарлықтай дәлелді талаптар қоятын қызмет. Сондықтан қазіргі кезеңде басқарушылық қызметті жетілдіру құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету және қылмысқа қарсы күресте құқық қорғау жүйесінің бүкіл құқық қорғау және құқық қорғау жұмыстарының тиімділігін арттырудың ең маңызды резерві ретінде қарастырылуда.

Материалдар мен әдістер. Ғылыми әдебиеттерді талдау бүгінгі таңда жүйе­лік талдау мен басқарудың құқық қорғау органдарында үлкен өзектілігі бар екенін көрсетеді, өйткені бұл ұйымдар талдау мен басқаруға кешенді көзқарасты қажет ететін әртүрлі күрделі мәселелерге тап болады. Құқық қорғау органдарындағы жүйелі талдау күрделі әлеуметтік және қылмыстық құбылыстарды зерттеуге және түсінуге мүмкіндік береді. Бұл қылмыстардың себептерін анықтауға, олардың ди­намикасын талдауға, қылмыстың заңдылықтары мен тенденцияларын анықтауға кө­мектеседі. Талдау, сонымен қатар, әртүрлі полиция операциялары мен бағдар­ла­маларының тиімділігін анықтауға, құқық қорғау жүйесіндегі осалдықтарды анық­тауға және оларды жақсарту стратегияларын жасауға мүмкіндік береді.

Талқылаулар мен нәтижелер. Шетелдік дереккөздерді талдау Қазақстан­да­ғы сияқты құқық қорғау органдарындағы басқару проблемасын көрсетеді және олар­дың қызметінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Басқару шешім­дері стратегиялық жоспарлаудан бастап жедел басқаруға дейінгі әртүрлі деңгей­лерде қабылданады. Басқару жүйелері құқық қорғау органдарының жұмысын ұйым­дастыруға және үйлестіруге, ресурстарды бөлуді оңтайландыруға, әртүрлі бөлімшелер арасындағы өзара іс-қимылды жақсартуға және құқықтық тәртіп міндеттерінің тиімді орындалуын қамтамасыз етуге көмектеседі.

Құқық қорғау органдарындағы басқарудың өзектілігі қазіргі әлемде бірқатар факторларға байланысты артып келеді. Қылмыстардың күрделілігі мен әртүрлілігі үнемі өсіп келеді, сондықтан құқық қорғау органдары жаңа қиындықтарды жеңу үшін үнемі бейімделіп, дамып отыруы керек. Сонымен қатар, заманауи техноло­гиялар мен ақпараттық жүйелер мәліметтер мен ақпаратты тиімді басқаруды қажет ететін ақпаратты жинауға, талдауға және бөлісуге жаңа мүмкіндіктер ұсынады. Бұл мәселе кафедралық және талқылауларда, практикалық органдардың отырыс­тарында бірнеше рет қаралды және практикалық органдардың қызметін ұтымды ету үшін бірқатар мәселелерді анықтады.

Басқарудың жалпы теориясына сәйкес құқық қорғау органдарындағы кез-келген басқарылатын жүйе дамып, жетілдірілуі керек. Оларда тәртіп артады, құрылымдық ұйым оңтайландырылады. Құқық қорғау органдары жүйесінің ішкі қайшылықтары дамудың қайнар көзі себебі болып табылады[1]. Құқық қорғау органдарын басқарудағы әлсіз буын — бұл мемлекетте болып жатқан өзгерістерге баяу жауап беретін ұйымдық құрылымдардың шамадан тыс қатаңдығы. Бұл кемшілік мемлекеттік сектордың барлық ұйымдарына да тән. Басқару ғылымы тұрғысынан кез-келген ұйым белгілі бір еркіндікке ие болуы керек (оның регламенті шеңберінде, өйткені қолданыстағы заңдарсыз нақты еркіндік жоқ). Бұл кез келген ұжым мүшелерінің әлеуетті қабілеттері мен шығармашылық мүмкін­діктерін ынталандыруды қамтамасыз етуі тиіс[2].

Басқарудың оңтайлы емес құрылымы — көптеген ұжымдардың қызметіндегі ең көп таралған кемшілік. Ұйымдық құрылым ұзақ мерзімді бағдарламаны және ұйымның негізгі мақсаттарының кешенін көрсетуі керек, өйткені мақсаттарға жету қызметкерлердің бірлескен қызметінің негізі болып табылады. Әлеуметтік жүйенің құрылымы сыртқы және ішкі ортаның өзгеруіне жауап беруі керек. Ұйым­дастырушылық құрылым еңбек пен ресурстардың минималды шығындарымен ұжым алға қойған мақсаттарға қол жеткізуге ықпал еткенде ғана тиімді болады. Мақсаттарға жету — тек қызметтік міндеттерді тиімді шешу ғана емес, сонымен қатар, мотивацияның басқа тәсілдері екенін атап өткен жөн: проблемаларды шешуге қатысу, жұмыстың беделі және қызметтік өсуге деген сенімділік. Құқық қорғау органдарының осы уақытқа арналған оңтайлы құрылымын іздеу көбінесе елеулі қателіктермен бірге жүреді. Олардың ішінде басқару нормасынан асып кету, дұрыс таңдалмаған басқару стилі, бейініне жақын құрылымдық бөлімше­лерді біріктіру арқылы тиімділікке қол жеткізу әрекеттері[3].

Ғылыми тұрғыдан оңтайландыру қолданылатын оңтайлылық критерийлеріне және қолданыстағы шектеулер жүйесіне қарамастан. кез келген ұйымдық құры­лымның негізінде жатыр. Бұл мағынаны декодтау — бұл басшының бағыныш­тыларға қызметтік функцияларының бір бөлігін олардың әрекеттеріне белсенді араласпай беру мүмкіндігі. Бұл оңтайландыру әдісі әдетте өкілеттік беру әдісі деп аталады. Басқарудағы өкілеттік беру әдісінің рөлі соншалық, көптеген зерттеу­шілер мен тәжірибешілер оны басқарудың жеке принципі ретінде қарастыруға бейім. Бұл принциптің әдіснамалық негіздері анық, бірақ принципті жүзеге асы­рудан туындайтын кейбір практикалық сұрақтарға толығырақ жауап беру керек. Ең алдымен, бұл әдісті қашан қолдану керек, басқарушылық функцияларды ба­ғыныштыларға қандай көлемде беру керек, бұл жағдайда қандай бақылау әдістерін қолдану керек деген сұрақ туындайды[4].

Өкілеттіктерді берудің мәні — басшының өзіне жүктелген өкілеттіктердің, құқықтар мен жауапкершіліктің бір бөлігін өзінің құзыретті қызметкерлеріне беруі. Өкілеттіктерді берудің негізгі практикалық құндылығы — бұл көшбасшы өз уақытын аз күрделі күнделікті істерден, күнделікті операциялардан босатады және өзінің күш-жігерін неғұрлым күрделі басқару деңгейіндегі міндеттерді шешуге шоғырландыра алады. Бұл ретте басқару нормасының сақталуы толық қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар, бұл әдіс қызметкерлердің біліктілігін арттырудың мақсат­ты нысаны болып табылады, олардың еңбегін ынталандыруға, бастамашылық пен тәуелсіздікке ықпал етеді[5].

Менеджмент ғылымы тұрғысынан көшбасшының басты міндеті — жұмысты өзі орындау емес, қызметкерлердің қызметін ұйымдастыруды қамтамасыз ету, жауапкершілікті өз мойнына алу және мақсатқа жету үшін билікті қолдану. Бастық пен бағыныштылар арасындағы қарым-қатынасты айла, алдау немесе жағымпаз­дықпен құру — азғындық және үмітсіз қате. Адамдар, олардың барлық жеке айырмашылықтарымен, әдеттегі, тұрақты жағдайда болжамды түрде әрекет етеді. Егер ұжым өз міндеттерін білсе және менеджердің минималды қиындықтармен мақсатқа жету үшін қолданатын әдістерін түсінсе, онда сіз көпшіліктің қолдауына сенімді түрде сене аласыз және жергілікті және кейде көп функциялы тапсыр­маларды өз бетінше шешуге сенетін орындаушыларды таба аласыз. Егер басшы лайықты орындаушыларды дайындаған болса, оларға сенсе және оларды шебер басқара алса, өкілеттіктерді беру мүмкін және орынды болады. Орындаушы бар­лық жағдайда кәсіби дайындықтан өтуі, практикалық жұмыс тәжірибесі болуы және тәуелсіз қызметке дайындалуы керек1.

Құқық қорғау органдарын басқару кезінде ұйымдастырушылық міндеттерді шешудің әдістері мен тәсілдері әрдайым әртүрлі болады. Егер бағынышты адам өзінің тәуелсіз, әлі де оңтайлы емес шешім тактикасын қолданса, онда бұл өкілет­тіктерді беру принципінің тағы бір жағымды қасиетін көрсетеді — орындаушы басқарушылық дамудың жақсы және өте қажет мектебінен өтіп, Тәуелсіздікке үйренеді. Оның өз күшіне деген сенімі мен бастамасы артып келеді. Бұл жағдайда Орындаушының қателесуге құқығы бар екенін есте ұстаған жөн, бұл жағдайда басшы оған ең әдепті түрде жан-жақты көмек көрсетуге міндетті. Өйткені, бас­шы­ның негізгі міндеттерінің бірі — бағыныштының қабілеті мен шеберлігін дамыту[6].

Ерекше нәзік аспект — бағынысты бөлімшелердің іс-әрекеттерін бақылауды ұйымдастыру. Ұсақ қамқоршылық зияннан басқа ештеңе бермейді. Сонымен бірге, бақылаудың болмауы басқару мен қызметтің бұзылуына әкелуі мүмкін. Бақылау мәселесін шешу — нақты жолға қойылған кері байланыста, қызметкерлер арасын­да еркін ақпарат алмасуда және, әрине, басшының жеткілікті жоғары беделі мен бас­қару шеберлігінде. Айтпақшы, жоғары деңгейдегі басшы бөлім басшысының жұмысының сапасы туралы объективті пікір қалыптастырғысы келіп, әрқашан оның қарамағындағылардың қалай жұмыс істейтініне қызығушылық танытады. Бұл көшбасшы қызметінің тиімділігін өте жақсы сипаттайды

Басқарудың жалпы теориясы тұрғысынан орындаушы өз іс-әрекетінде еркін болуы керек: көшбасшының тапсырмаларды орындау жолдарын таңдауға қатысуы неғұрлым аз болса, соғұрлым жақсы болады. Сонымен қатар, орындаушы ойласты­рылған тәуекелге бару құқығына және қателіктер жіберу құқығына сенімді болуы керек. Бұл басқару аппаратының қызметінде күнделікті және қиғаштықпен күресу тәсілі ретінде де маңызды. Барлық жағдайларда тапсырманың нақты мақсаттары мен мерзімдерін белгілеу қажет, ал бағыныштылар қызметтік тапсырмалардың орындалу барысын бақылау қажеттілігін дұрыс түсінуі керек. Орындаушы үнемі жедел шешімдер қабылдауға ғана емес, қажет болған жағдайда оны қолдануға міндетті екендігіне негізделуі керек. Өкілеттікке ие болған бөлімше қызметкері әрекет ете алады, сонымен қатар міндетті, егер жағдай талап етсе, ол өзінің ше­шімдері үшін ғана емес, әрекетсіздігі үшін де есеп беруі керек екенін білуі керек. Бұл позиция әсіресе адам факторы ерекше мәнге ие болатын төтенше жағдайлар туындаған кезде маңызды[7].

Құқық қорғау органдарының тәжірибесінде көшбасшының алдында көбінесе психологиялық таңдаудың өзіндік міндеті туындайды, Орындаушыға таныс немесе түбегейлі жаңа тапсырманы орындау. Көбінесе жаңа тапсырманы орындау тапсырылады, әсіресе егер ол басшыға ұнамсыз, күнделікті болып көрінсе. Мүмкін, мұндай шешім әрдайым дұрыс бола бермейді. Мәселе мынада, мәселенің шешімін біреуге бере отырып, менеджер оны орындауға және бақылауға жауап береді, тіпті таныс мәселенің орындалу барысын бақылау оңайырақ. Жақын арада комиссар өзіне жүктелген мәселені шешуде соншалықты алға жылжуы мүмкін, сондықтан менеджер Орындаушыны «қуып жіберуі» керек, яғни, мәселені және оны шешудің ұсынылған әдістерін зерттеу. Тәжірибелі бөлім басшылары көбінесе қабілетті қызметкерлерге бағыныштыларға қарағанда біршама күрделі тапсыр­малар береді. Бұл жағдайда тапсырманы жазбаша өкім түрінде дайындаған жөн. Күрделі тапсырманы алғаннан кейін қызметкер толық ашылады және тапсырманы орындаудан және оған берілген сенімнен шынайы қанағат алады3.

Қызметкердің атқаратын лауазымына сәйкестігін анықтау оңай шаруа емес. Кәсіби іскерлік қасиеттерді қызметкердің ауызша қаңылтырынан және сыртқы сән-салтанатынан ажырату үшін тәжірибе мен шеберлік қажет. Әдетте адам өзінің қабілеттері мен интеллектісі туралы өте жоғары пікірде болады. Олардың мүмкін­діктерін бағаламау, ұялшақтық пен ұялшақтық жағдайлары сирек кездеседі. Егер заңгерлік білімі бар адамға күнделікті кеңсе жұмысын орындау тапсырылса, онда оның білімінің едәуір бөлігі пайдасыз жоғалады, ал қызметкердің өзі қызықты лауазым үшін жұмыс орнын өзгертуге тырысады[8]. Орындалатын жұмыс Бөлімше қызметкерінің зияткерлік және физикалық мүмкіндіктеріне сәйкес болуы тиіс. Сәйкестік қағидатын әрбір басшы басқарушы кадрларды іріктеу және орналастыру кезінде, ең алдымен орындалатын қызметтік міндеттердің мүмкіндіктері мен сәй­кес­тігін бағалау кезінде қолдануы қажет. Басшының басты міндеті мен шебер­лігінің негізгі дәлелі — қызметкерге оның қабілеттері бойынша жұмыс беру және тап­сырылған тапсырманы орындауға қол жеткізу мүмкіндігі. Сәйкестік принци­пінің салдары ақылға қонымды, бірақ іс жүзінде сирек орындалатын ұсыныс болып табылады: әр адам өз мүмкіндіктерін байсалды және объективті түрде бағалап, «қабілетсіздік аймағына» түсуден қорқуы керек.

Қорытынды. Басқару — бұл терминнің кең мағынасында адамды қоршап тұр­ған кез келген объектіге (әлеуметтік (тұлға, ұжым), технология және тех­но­ло­гиялық процеске, биологиялық және т. б.) оны зерттеу нәтижелеріне және мүмкін пайдалануына қол жеткізу үшін әсер етудің үздіксіз процесі болып табылады. Басқару қатынастары қоғам өмірінің барлық салаларында ерекшеліксіз дамиды, оның ішінде, әрине, қоғамдық құқық тәртібі, құқық бұзушылық пен қылмыспен күрес саласындағы қатынастар сияқты өмірлік маңызды элемент. Құқық қорғау ор­гандары қызметкерлерінің еңбекті басқару мен ұйымдастырудың ғылыми негіз­дерін меңгеруі адамның өмірін, денсаулығын, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету­дің қажетті алғышарты болып табылады. Құқық қорғау органдарындағы басқа­ру­шылық міндеттерді шешу деңгейі қазіргі кезеңде қойылған талаптарға сәйкес болуы керек.

 

Әдебиеттер тізімі

  1. Булавчик В. Г., Грищенко Т. А., Игошин Н. А. Основы управления в органах внутренних дел: Курс лекций / Под ред. Н. В. Бугеля. — СПб.: Изд-во СПб ун-та МВД России, 2010.
  2. Бугель Н. В., Булавчик В. Г. Право как средство управления в социальных системах: Монография. — СПб.: Изд-во СПб ун-та МВД России, 2008.
  3. Бугель Н. В., Булавчик В. Г., Игошин Н. А. Методология управления сложными социальными системами: Монография. — СПб.: Изд-во СПБ ун-та МВД России, 2009.
  4. Кнорринг В. И. Теория, практика и искусство управления: Учебник для вузов по специальности «Менеджмент»: 2-е изд. изм. и доп. — М.: Издательство НОРМА, 2001. — 528 с.
  5. Коробов В. Б. Теория и методология социального управления: Учебник. — М.: Изд-во Акад. управл. МВД России, 2006.
  6. Кнорринг В. И. Об обращении с людьми. — Дубна: Феникс, 1994.
  7. Томин В. Т. Проблемы оптимизации среды функционирования органов внутренних дел: Учеб. пос. — СПб., 2008.
  8. Вершигора Е. Е. Менеджмент: Учеб пос. — М.: ИНФРА-М, 2009.

References

  1. Bulavchik V. G., Grishchenko T. A., Igoshin N. A. Osnovy upravleniya v organakh vnutrennikh del: Kurs lektsiy / Pod red. N. V. Bugelya. — SPb.: Izd-vo SPb un-ta MVD Rossii, 2010.
  2. Bugel’ N. V., Bulavchik V. G. Pravo kak sredstvo upravleniya v sotsial’nykh sistemakh: Monografiya. — SPb.: Izd-vo SPb un-ta MVD Rossii, 2008.
  3. Bugel’ N. V., Bulavchik V. G., Igoshin N. A. Metodologiya upravleniya slozhnymi sotsial’nymi sistemami: Monografiya. — SPb.: Izd-vo SPB un-ta MVD Rossii, 2009.
  4. Knorring V. I. Teoriya, praktika i iskusstvo upravleniya: Uchebnik dlya vuzov po spetsial’nosti «Menedzhment»: 2-ye izd. izm. i dop. — M.: Izdatel’stvo NORMA, 2001. — 528 s.
  5. Korobov V. B. Teoriya i metodologiya sotsial’nogo upravleniya: Uchebnik. — M.: Izd-vo Akad. upravl. MVD Rossii, 2006.
  6. Knorring V. I. Ob obrashchenii s lyud’mi. — Dubna: Feniks, 1994.
  7. Tomin V. T. Problemy optimizatsii sredy funktsionirovaniya organov vnutrennikh del: Ucheb. pos. — SPb., 2008.
  8. Vershigora Ye. Ye. Menedzhment: Ucheb pos. — M.: INFRA-M, 2009.

Leave a comment.

Your email address will not be published. Required fields are marked*